श्री कपिल देव यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास | Kapil Dev information in marathi

भारताला पहिला विश्वचषक जिंकून देणारे भारतीय क्रिकेटचे पहिले सुपरस्टार ‘श्री कपिल देव जी’ यांच्या जीवनातील रंजक आणि प्रेरणादायी कहाणी जाणून घ्या.

“लहरों से डरकर नौका पार नहीं होती,

कोशिश करने वालों की कभी हार नहीं होती”।

Kapil Dev Ramlal Nikhanj

भारतीय क्रिकेटचे पहिले सुपरस्टार म्हटल्या जाणार्‍या श्री कपिल देव जी यांच्या जीवनावर या ओळी अगदी चपखल बसतात. भारतात पहिल्यापासूनच प्रत्येकाला क्रिकेटचे वेड आहे, पण क्रिकेटला घरोघरी पोहोचवण्याचे श्रेय श्री कपिल देवजींना जाते. 1983 मध्ये भारताला पहिला क्रिकेट विश्वचषक जिंकून देऊन त्यांनी इतिहास तर घडवलाच, पण लहानांपासून ते वृद्धांपर्यंत क्रिकेटला विशेष ओळख त्यांनी दिली. या महान खेळाडूने भारतात पहिल्यांदाच क्रिकेट विश्वचषक आणण्याचे काम केले होते, ज्याच त्यावेळी कोणी स्वप्नातही विचार केला नव्हता. Impossible ला possible करणारे श्री कपिल देव जी यांच्या जीवनातील प्रेरणादायी आणि मनोरंजक कथा जाणून घेऊया.

हेही वाचा :- सिंधुताई सपकाळ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

कपिल देव यांचे प्रारंभिक जीवन

6 जानेवारी 1959 रोजी चंदीगड, हरियाणा येथे जन्मलेले श्री कपिल देव जी यांचे कुटुंब फाळणीनंतर चंदीगडला गेले. श्री कपिल देव जी यांचे प्रारंभिक शिक्षण DAV शाळेतून झाले. त्यानंतर ते ग्रॅज्युएशनसाठी सेंट एडवर्ड कॉलेजमध्ये गेले. श्री कपिल देवजींना लहानपणापासूनच खेळाची आवड होती, परंतु त्यांना क्रिकेटची सर्वाधिक आवड होती. कॉलेजच्या दिवसांमध्ये ते क्रिकेटला जास्त वेळ देत असायचे, त्यामुळे त्यांच्या खेळात खूप सुधारणा झाली. वेगवान गोलंदाज होण्यासाठी फिटनेस किती महत्त्वाचा आहे हे कपिल देवजींना त्यावेळी चांगलेच ठाऊक होते. म्हणून, आपले खांदे मजबूत ठेवण्यासाठी, श्री कपिल देव जी लाकूड तोडायचे. त्याची क्रिकेटची आवड पाहून त्याच्या कुटुंबीयांनी त्यांना क्रिकेटमधील गुणांची जाणीव करून देण्याचा निर्णय घेतला होता.

हेही वाचा :- श्रीमती बिरुबाला राभाजी यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

अशी क्रिकेट खेळण्याची सुरुवात आहे

श्री कपिल देव जी प्रतिभांनी परिपूर्ण होते पण क्रिकेटलाही काही तांत्रिक सुधारणांची गरज होती. त्यांचे प्रशिक्षक श्री देशप्रेम आझाद जी यांनी त्यांना त्यांच्या उणीवा दूर करण्यात खूप मदत केली. देशप्रेम आझाद जी यांच्या प्रशिक्षणाखाली, श्री कपिल देव जी यांनी त्यांच्या गोलंदाजी तसेच फलंदाजीमध्ये कठोर परिश्रम घेतले आणि परिणामी नोव्हेंबर 1975 मध्ये रणजी खेळण्यासाठी हरियाणा संघातून त्यांची निवड झाली.

हेही वाचा :- डॉ. श्री हरिशचंद्र वर्मा यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

आपल्या कामगिरीमुळे भारतीय क्रिकेटमध्ये स्थान निर्माण केले

श्री कपिल देवजींनी आपल्या पहिल्याच घरच्या सामन्यात 6 विकेट्स घेऊन आपल्या प्रतिभेची सर्वांना ओळख करून दिली होती. त्यांनी हरियाणासाठी एकूण 30 सामने खेळले. ज्यामध्ये त्यांनी 121 विकेट घेत सर्वांचे लक्ष वेधून घेतले होते. भारतीय क्रिकेट बोर्डही त्याला अपवाद नव्हता. त्यांची जबरदस्त कामगिरी पाहून त्यांना 1978 मध्ये भारतीय संघात खेळण्याची संधी मिळाली. 1978 साली पाकिस्तानच्या दौऱ्यावर, श्री कपिल देवजींनी 1 ऑक्टोबर 1978 रोजी पहिला एकदिवसीय सामना खेळला.

हेही वाचा :- ‘श्रीमती सुभाषिनी मिस्त्री’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

अयुब नॅशनल स्टेडियम, कोटा पाकिस्तान येथे खेळला गेलेला सामना श्री कपिल देवजींसाठी काही खास नव्हता. त्यांनी 8 ओवर मध्ये 27 धावा देऊन केवळ 1 बळी घेतला आणि फलंदाजीतही त्यांना फारसा वेळ मिळाला नाही. या संपूर्ण मालिकेत खेळल्या गेलेल्या तीन सामन्यांमध्ये त्यांनी केवळ 18 धावा केल्या आणि 4 बळी घेतले.

हेही वाचा :- ‘श्री दलवई चलपती राव’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

असा सर्वोत्तम अष्टपैलू खेळाडू

1979-1980 मध्ये श्री कपिल देव यांच्या उत्कृष्ट फलंदाजीमुळे त्यांनी दिल्लीविरुद्ध 193 धावांची नाबाद खेळी खेळली आणि हरियाणाला मोठा विजय मिळवून दिला. हे त्यांच्या कारकिर्दीतील पहिले शतक होते. त्यानंतर हे सिद्ध झाले की श्री कपिल देव जी भारताला केवळ गोलंदाजीनेच नव्हे तर फलंदाजीनेही विजय मिळवून देऊ शकतात. त्यांच्या दोन्ही कलागुणांमुळे ते आतापर्यंतचे सर्वोत्कृष्ट अष्टपैलू खेळाडू मानले जातात. 17 ऑक्टोबर 1979 रोजी त्यांनी वेस्ट इंडिजविरुद्ध 124 मध्ये 126 धावा केल्या होत्या. ही त्याची संस्मरणीय खेळी म्हणून गणली जाते.

हेही वाचा :- ‘श्री उद्धव कुमार भराली’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

खराब फॉर्मनंतर पुनरागमन

श्री कपिल देव जींना देखील भारताकडून कसोटी क्रिकेटमध्ये खेळण्याची संधी मिळाली पण एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये त्यांना बराच काळ संघर्ष करावा लागला पण श्री कपिल देव जी सतत मेहनत करत राहिले आणि त्यांची कामगिरी सुधारत राहिले. त्यांनी आपल्या अष्टपैलू कामगिरीने अनेक वेळा भारतीय संघाच्या विजयात मोलाचे योगदान दिले. 1982/83 मध्ये श्रीलंके विरुद्ध खेळल्या गेलेल्या सामन्यांसाठी, श्री कपिल देवजीं यांनी सर्वांना आश्चर्यचकित करत भारतीय संघाचे कॅप्टन बनवले गेले होते.

हेही वाचा :- डॉ.तीजनबाईं यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

अशी भारतीयांच्या मनात वर्ल्ड कप जिंकण्याची आशा होती

1983 मध्ये क्रिकेट विश्वचषकाचे आयोजन करण्यात आले होते. मात्र, गेल्या विश्वचषकात भारतीय संघाची कामगिरी पाहिल्यानंतर भारत विश्वचषक जिंकू शकेल, अशी अपेक्षा कुणालाही वाटली नाही. श्री कपिल देवजींनी विश्वचषक खेळायला सुरुवात केली तेव्हा त्यांची सरासरी सामान्य गोलंदाजासारखीच होती. उपांत्य फेरी गाठण्यासाठी भारताला झिम्बाब्वेविरुद्धचा सामना जिंकणे आवश्यक होते. त्या सामन्यादरम्यान, भारत जवळजवळ पराभवाच्या उंबरठ्यावर होता की श्री कपिल देवजींनी त्यांच्या शानदार फलंदाजीमुळे सामना ताब्यात घेतला.

हेही वाचा :- ‘श्री नीरज चोप्रा’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

त्याच सामन्यात त्यांनी 175 धावा केल्या आणि ज़िम्बाब्बेची गोलंदाजी धुवून काढली, कारण त्याने या धावा फक्त 138 चेंडूत केल्या होत्या. ज्यामध्ये त्यांनी 22 बॉउंड्रीज, 16 चौकार आणि 6 षटकार मारले. 9व्या विकेटसाठी 126 धावांची सर्वात मोठी भागीदारी किरमाणी (22 धावा) आणि श्री कपिल देव जी यांच्यात होती, जी 27 वर्षे कोणीही मोडू शकले नाही. इतकंच नाही तर या सामन्यात श्री कपिल देवजींनी झिम्बाब्वेसाठी शानदार गोलंदाजी करताना 5 विकेट्स घेतल्या होत्या.

हेही वाचा :- ‘श्री केवाय वेंकटेश’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

कपिल देव मुळे भारताने पहिला विश्वचषक जिंकला

1983 मध्ये पहिला विश्वचषक जिंकण्यासाठी भारताला अंतिम फेरीत वेस्ट इंडिजचा पराभव करावा लागला होता. भारताने श्री कपिल देव यांच्या नेतृत्वाखाली इंग्लंडमध्ये १९८३ चा विश्वचषक जिंकून इतिहास रचला. उपांत्यपूर्व फेरीत ऑस्ट्रेलियाचा आणि उपांत्य फेरीत इंग्लंडचा पराभव करून भारतीय संघ पहिल्यांदाच विश्वचषकाच्या अंतिम फेरीत पोहोचला होता. त्यावेळी भारतीय संघाला विश्वचषकाचा प्रबळ आणि प्रबळ दावेदार असलेल्या वेस्ट इंडिजविरुद्ध सामना खेळायचा होता. त्यामुळे अंतिम फेरीत वेस्ट इंडिजच्या वेगवान गोलंदाजांसमोर भारतीय डाव केवळ 180 धावांत आटोपला.

हेही वाचा :- ‘श्री श्रीनिवास रामानुजन’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

हे पाहून भारतीय संघ विश्वचषक जिंकण्याच्या सर्वांच्या आशा पल्लवित झाल्या. पण श्री कपिल देव जी हार मानणारे नव्हते. त्यांनी आणि त्याच्या सहकारी गोलंदाजांनी अचूक गोलंदाजी करून वेस्ट इंडिजच्या फलंदाजांसमोर अडचणी निर्माण करण्यास सुरुवात केली आणि या दडपणाखाली वेस्ट इंडिजने वेळोवेळी आपल्या विकेट्स गमावल्या. त्‍यामुळे त्‍यांच्‍या 10 विकेट केवळ 140 धावांमध्‍ये गमावल्‍या आणि अशा प्रकारे भारतीय संघाने 1983 विश्‍वचषकातील अंतिम सामना जिंकला. संपूर्ण विश्व क्रिकेटला चकित करत भारतीय संघ नवा विश्‍वचषक विजेता म्हणून जगासमोर आला.

हेही वाचा :– डॉ. अनिल प्रकाश जोशी यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

कपिल देव यांना मिळालेले पुरस्कार

भारताला पहिला विश्वचषक जिंकून देणारे श्री कपिल देव जी यांनी त्यांच्या आयुष्यात अनेक यश संपादन केले आहेत. 1979-80 च्या मोसमात क्रिकेटमधील चांगल्या कामगिरीबद्दल भारत सरकारने त्यांना अर्जुन पुरस्काराने सन्मानित केले. एवढेच नाही तर 1982 मध्ये श्री कपिल देवजींची प्रतिभा आणि समर्पण पाहून भारत सरकार द्वारा त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. 1983 मध्ये विस्डेन क्रिकेटर ऑफ द इयर हा पुरस्कार देण्यात आला.

हेही वाचा :- रितेश अग्रवाल यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

1994 मध्ये, त्यांनी रिचर्ड हॅडलीचा कसोटी क्रिकेटमध्ये सर्वाधिक बळींचा विक्रम मोडला. इतकेच नाही तर कसोटी क्रिकेटमध्ये 400 विकेट्ससह ते जगातील सर्वाधिक 4000 धावा पूर्ण करणारा खेळाडू ठरले आहेत. 1991 मध्ये, श्री कपिल देव जी यांच्या योगदान आणि समर्पणाचा सन्मान करण्यासाठी पद्मभूषण सारखा सर्वोच्च पुरस्कार प्रदान करण्यात आला आहे. 2010 चा ICC क्रिकेट हॉल ऑफ फेम पुरस्कार देऊन त्यांच्या प्रतिभेला सन्माननीय दर्जा देण्यात आला. यासोबतच त्यांना इतर अनेक सन्मानांनीही गौरविण्यात आले आहे.

हेही वाचा :- ‘श्रीमती शांती देवी’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

आपल्या चमकदार कर्णधार आणि कामगिरीमुळे, श्री कपिल देव जी यांनी भारतीय संघाला प्रथमच विश्वचषक जिंकण्यास मदत केली. 1994 मध्ये, श्री कपिल देव जी यांनी वयाच्या 35 व्या वर्षी सर्व प्रकारच्या क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतली. पण क्रिकेटमध्ये खेळलेल्या त्यांच्या अनेक खेळी आजही लोकांना आठवतात. श्री कपिल देवजींनी आपल्या कठोर परिश्रम आणि समर्पणाच्या बळावर यशाची एक नवीन गाथा लिहिली आहे. ते आज लाखो लोकांसाठी प्रेरणास्थान आहेत. श्री कपिल देव जी यांच्या क्रिकेटमधील अमूल्य योगदानाचे मनापासून कौतुक.

हेही वाचा :- बायजू रवींद्रन यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास

FAQ