अणुशास्त्रज्ञ डॉ. होमी जहांगीर भाभा
Table of Contents
भारताला अणुशक्ती बनवण्यात मोलाचे योगदान देणाऱ्या डॉ. होमी जहांगीर भाभाजी यांच्या जीवनातील काही न ऐकलेल्या कथा .
“मनुष्याला हवे असेल तर तो डोंगरातूनही मार्ग काढू शकतो.”
हे सिद्ध करण्याचे काम भारताचे महान अणुशास्त्रज्ञ डॉ. होमी जहांगीर भाभा (होमी जे. भाभा) यांनी केले आहे. ज्यांनी भारताला केवळ अणुसंपन्न देशांच्या पंक्तीत उभे केले नाही तर विज्ञानाच्या जगात भारताचा झेंडा फडकवण्याचे काम केले आहे. यामुळेच डॉ. होमी जहांगीर भाभा जी यांना अणुऊर्जा कार्यक्रमाचे जनक देखील म्हटले जाते.
हेही वाचा :- ‘श्रीमती भुरीबाई’यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
डॉ.भाभा आज आपल्यात नसतील पण त्यांनी केलेले अद्भूत कार्य आजही भारताला एक मजबूत राष्ट्र बनवत आहे. मुठभर शास्त्रज्ञांच्या मदतीने अणुक्षेत्रात संशोधन सुरू करणाऱ्या डॉ. होमी जहांगीर भाभाजी यांना भारताला अणुसमृद्ध बनवणे इतके सोपे नव्हते. जाणून घेऊया त्यांच्या जीवनातील प्रेरणादायी प्रवास
सुरवातीच जीवन
30 ऑक्टोबर 1909 रोजी मुंबई, महाराष्ट्र येथे पारशी कुटुंबात जन्मलेले डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांचे वडील एक प्रसिद्ध वकील होते. त्यांच्या घरात शिक्षणाला खूप महत्त्व दिले जात असे. त्यामुळे लहानपणापासूनच त्यांच्यासाठी घरी वाचनालयाची व्यवस्था करण्यात आली होती. Dr. होमी भाभा यांना लहानपणापासूनच विज्ञान आणि इतर विषयांशी संबंधित पुस्तके वाचण्याची आवड होती. पण त्यांनी इंजिनिअर व्हावे अशी त्याच्या कुटुंबाची इच्छा होती. त्यामुळे त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण कॅथेड्रल स्कूलमध्ये झाले आणि त्यानंतर पुढील शिक्षणासाठी ते जॉन कॅनन येथे शिकण्यासाठी गेले.
हेही वाचा :- श्रीमान नंदा प्रस्थी यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
पहिल्यापासूनच त्यांना भौतिकशास्त्र आणि गणितात खूप रस होता. यानंतर श्री. डॉ. होमी जहांगीर भाभा यांनी मुंबईतील एल्फिन्स्टन कॉलेज आणि रॉयल इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समधून बीएससी केले. परीक्षा उत्तीर्ण झाली. 1927 मध्ये, ते इंग्लंडला गेले आणि त्यांनी केंब्रिज येथे अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले. 1934 मध्ये त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून डॉक्टरेटही मिळवली. ते अभ्यासात नेहमीच हुशार असायचा त्यामुळे त्याला शिष्यवृत्ती मिळत असे .
हेही वाचा :- 5 MSME स्टार्टअप व्यवसाय आयडिया ज्या तुम्हाला 2022 मध्ये चांगला नफा मिळवून देतील
प्रसिद्ध शास्त्रज्ञांसोबत काम केले
डॉ. होमी भाभाजींना त्यांच्या अभ्यासातील हुशारीमुळे पीएचडीच्या काळात आयझॅक न्यूटन फेलोशिपही मिळाली. रुदरफोर्ड, डेराक आणि निल्सबेग या नामवंत शास्त्रज्ञांसोबत काम करण्याची संधी त्यांना मिळाली. भौतिकशास्त्राबद्दलची त्यांची आवड इतकी वेडेपणाची होती की अभियांत्रिकीच्या अभ्यासादरम्यानही त्यांनी स्वतःला भौतिकशास्त्र या त्यांच्या आवडत्या विषयाशी जोडून ठेवले. डॉ. होमी भाभाजींना त्यांच्या वडिलांना केंब्रिजहून पत्र लिहून त्यांच्या स्वप्नाबद्दल सांगितले.
हेही वाचा :- मंजम्मा जोगती यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
भारतात येऊन विज्ञानाच्या दिशेने पावले टाकली
दुसऱ्या महायुद्धात डॉ. जहांगीर भाभा भारतात परतले या दरम्यान, त्यांनी जेवढे ज्ञान मिळवले होते ते त्याला भारतात वापरायचे होते. परत आल्यानंतर त्यांनी इंडियन स्कूल ऑफ सायन्स, बंगलोर येथे प्रवेश घेतला आणि काही काळानंतर त्यांची तिथे रीडर या पदावर नियुक्ती झाली. इथून त्यांच्या आयुष्याचा नवा प्रवास सुरू झाला. काही काळानंतर 1941 साली वयाच्या 31 व्या वर्षी त्यांची रॉयल सोसायटीचे सदस्य म्हणून निवड झाली. डॉ. जहांगीर भाभाजींवर इंडियन स्कूल ऑफ सायन्सचे माजी अध्यक्ष आणि नोबेल पारितोषिक विजेते सीव्ही रमणजी यांचा खूप प्रभाव होता.
हेही वाचा :- 74 वर्षीय श्रीमती तुलसी गौडा यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्चचा पाया रचला
डॉ. होमी जहांगीर भाभा जी यांनी टाटांच्या मदतीने मुंबईत “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” ची पायाभरणी केली आणि सन 1945 मध्ये ते स्वतः संचालक झाले. 1948 मध्ये डॉ. जहांगीर भाभा यांनी भारताचा अणुऊर्जा आयोग सुरू केला आणि आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा मंचांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले यासोबतच त्यांनी अनेक महत्त्वाच्या आंतरराष्ट्रीय संस्थांमध्येही सहभाग घेतला.
हेही वाचा :- मोहम्मद शरीफ़ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
1955 मध्ये युनायटेड स्टेट्स युनियनने जिनिव्हा येथे आयोजित केलेल्या ‘शांततापूर्ण कामांसाठी अणुऊर्जेचा वापर’ या पहिल्या परिषदेत डॉ .जहांगीर भाभा (होमी जे. भाभा) यांना अध्यक्ष बनवण्यात आले. 1965 मध्ये डॉ. भाभा यांनी ऑल इंडिया रेडिओवर जाहीर केले होते की, जर त्यांना सूट मिळाली तर भारत 18 महिन्यांत अणुबॉम्ब दाखवू शकेल. त्यांचा असा विश्वास होता की ऊर्जा, कृषी आणि औषध यासारख्या क्षेत्रांसाठी शांततापूर्ण अणुऊर्जा कार्यक्रम सुरू झाला पाहिजे. डॉ. होमी भाभा 1950 ते 1966 पर्यंत अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष होते, त्यानंतर ते भारत सरकारचे सचिवही होते. त्यांच्या साधेपणाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते स्वतःची ब्रीफकेसही बाळगत असत.
हेही वाचा :- CRED’ चे संस्थापक श्री कुणाल शहा यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
श्री Dr. होमी जहांगीर भाभा जी यांनी आपल्या ज्ञानाने आणि परिश्रमाने TIFR ची कायमस्वरूपी इमारत बांधण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. 1949 पर्यंत, केनिलवर्थची संस्था लहान होऊ लागली. त्यामुळे ही संस्था प्रसिद्ध ‘गेटवे ऑफ इंडिया’ जवळच्या इमारतीत हलवण्यात आली, जी त्यावेळी ‘रॉयल बॉम्बे यॉट क्लब’ अंतर्गत होती. त्यानंतर संस्थेचे काही कार्य केनिलवर्थ येथे अनेक वर्षे चालू राहिले.
हेही वाचा :- नायकाच्या संस्थापक ‘मिसेस फाल्गुनी नायर’ यांचा प्रेरणादायी जीवन प्रवास
विज्ञाना बरोबरच कलेत ही रस होता
डॉ. होमी भाभा यांना विज्ञानाबरोबरच शास्त्रीय संगीत, शिल्पकला, चित्रकला आणि नृत्य इत्यादी क्षेत्रांतही प्रचंड रस होता. चित्रकार आणि शिल्पकारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी त्यांनी त्यांची चित्रे आणि शिल्पे विकत घेतली आणि टोंबरे येथील संस्थेत त्यांची सजावट केली आणि मैफिलीतही भाग घेतला. भारताचे महान शास्त्रज्ञ आणि नोबेल पारितोषिक विजेते सर सीव्ही रमण त्यांना भारताचे लिओनार्डो दा विंची म्हणत असत.
हेही वाचा :- वेळ व्यवस्थापनाची ही 3 तंत्रे तुमचा वेळ बदलतील
अनेक सन्मानांनी सन्मानित करण्यात आले
डॉ. होमी जहांगीर भाभा हे केवळ शास्त्रज्ञच नव्हते तर ते उत्तम अभियंता, बिल्डर आणि माळी देखील होते. डॉ.भाभा यांचे भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कारासाठी पाच वेळा नामांकन झाले होते पण नोबेल पारितोषिक का दिले गेले नाही हे त्यांना माहीत नव्हते. याशिवाय 1943 मध्ये श्री होमी भाभा यांची नियुक्ती झाली.अॅडम्स पुरस्कार प्राप्त झाला.होमी भाभाजींना 1954 मध्ये हॉपकिन्स पुरस्कार आणि 1948 मध्ये भारत सरकारकडून देशाच्या सर्वोच्च सन्मानांपैकी एक पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. 24 जानेवारी 1966 रोजी स्वित्झर्लंडमध्ये विमान अपघातात भारताच्या या महान शास्त्रज्ञाचा मृत्यू झाला.
हेही वाचा :- जागृती अवस्थी UPSC मध्ये भारतात दुसरी टॉपर ठरली
महान शास्त्रज्ञ डॉ. होमी भाभा यांच्या योगदानामुळे भारतीय अणु संशोधन केंद्राला भाभा अणु संशोधन संस्था असे नाव देण्यात आले आहे. आज जागतिक स्तरावर भारताला अणुऊर्जेमध्ये सशक्त बनवण्यात डॉ. भाभाजींचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. आपल्या मेहनतीने आणि समर्पणाने नवी यशोगाथा लिहिणारे डॉ.होमी भाभा आज लाखो लोकांसाठी प्रेरणास्थान आहेत. बडा बिझनेस डॉ. श्री होमी जहांगीर भाभा जी यांच्या अद्भुत कार्यांचे कौतुक करते आणि त्यांना मनापासून सलाम करते.
हेही वाचा :-श्री राजगोपालन वासुदेवन यांचा प्रेरणादायी जीवन परिचय